Σκέψεις για την
αλαζονεία
Του Γιάννη Στάθη
πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται» (Λουκ. 18, 10-14)
Η αλαζονεία προγευματίζει με
την αφθονία, γευματίζει με τη φτώχεια και δειπνεί με την ντροπή και την
περιφρόνηση (Γαλλική Παροιμία)
Στην διαδρομή της ζωής μου και ειδικότερα στο σύστημα αξιών μου, δεν υπήρξε τίποτε πιο
αποκρουστικό και απωθητικό από τις αλαζονικές και εγωπαθείς συμπεριφορές ανθρώπων. Έχοντας ζήσει , γευτεί και υποστεί το αμάρτημα της αλαζονείας στις περισσότερες
διαστασεις, εκφάνσεις και μορφές του , αποφάσισα να διατυπώσω κάποιες σκέψεις συνδυάζοντας την βιβλιογραφία με την εμπειρία.
Σύμφωνα με την χριστιανική θρησκεία αλλά και την αρχαία ελληνική σκέψη, η
αλαζονεία είναι το χειρότερο αμάρτημα του ανθρώπου, ο «πατέρας» όλων των άλλων
θανάσιμων αμαρτημάτων. Η ύβρις, η υπέρμετρη περηφάνια (superbia), η πεποίθηση
ενός ανθρώπου ότι υπερέχει των άλλων, δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στο κακό και
την καταστροφή.
Αλαζονεία είναι η πεποίθηση ενός ανθρώπου ότι είναι καλύτερος, ανώτερος
και πιο σημαντικός από τους άλλους ανθρώπους. Θαυμάζει υπέρμετρα τον εαυτό του
και θεωρεί ότι οι όλοι οφείλουν να τον θαυμάζουν και να του αναγνωρίζουν την
αυθεντία.
Μια εξαιρετική
εικόνα μας δίνει μια υπέροχη ιστορία για τον Γκάντι και τον αλαζονικό
καθηγητή του στο Λονδίνο. ...
«Όταν ο Γκάντι μελετούσε
νομικά στο Πανεπιστημίου του Λονδίνου είχε έναν καθηγητή του οποίου το επίθετο
ήταν Mr. Peters και ο οποίος δεν τον συμπαθούσε καθόλου. Κάποια μέρα, ο Mr.
Peters κατά τη διάρκεια τού μεσημεριανού γεύματος, καθόταν στο εστιατόριο του
Πανεπιστημίου, όταν ο Γκάντι πήγε με τον δίσκο του και κάθισε δίπλα του. Σοβαρά
ενοχλημένος ο υπερόπτης καθηγητής του είπε: «Κύριε Γκάντι, δεν γνωρίζετε ότι
ένα γουρούνι και ένα περιστέρι δεν κάθονται μαζί κατά τη διάρκεια του φαγητού
τους;» Η απάντηση του Γκάντι ήταν: «Μην ενοχλείστε κ. καθηγητά, θα πετάξω
παραπέρα» και λέγοντας αυτά πήγε και κάθισε σ’ ένα άλλο τραπέζι. Ο νεαρός
Μαχάτμα Γκάντι Πράσινος από τα νεύρα του ο Mr. Peters θέλησε να πάρει την
ρεβάνς στις επόμενες εξετάσεις, αλλά ο φοιτητής του απαντούσε ορθότατα σε όλες
τις ερωτήσεις. Τότε ο Mr. Peters του έθεσε την εξής ερώτηση: «Κύριε Γκάντι, τι
θα κάνατε αν περπατώντας στον δρόμο βρίσκατε ένα πακέτο γεμάτο σοφία και ένα
άλλο γεμάτο χρήματα; Ποιο από τα δύο θα παίρνατε;» Χωρίς να πολυσκεφτεί ο
Γκάντι τού απάντησε: «Σίγουρα το πακέτο με τα χρήματα». Τότε ο Mr. Peters μ’
ένα χαμόγελο γεμάτο ειρωνεία του είπε: «Αν ήμουν στην θέση σας θα έπαιρνα αυτό
με την σοφία, δεν νομίζετε;» Ο Γκάντι του απάντησε με απάθεια: «Ο καθένας
παίρνει αυτό που του λείπει.»...
Τα Επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Η
Αλαζονεία θεωρείται ως η μητέρα όλων των αμαρτιών.
Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα είναι μια ταξινόμηση
των πιο σοβαρών αμαρτημάτων σύμφωνα με την Καθολική εκκλησία, την οποία
εισήγαγε ο Πάπας Γρηγόριος Α΄ κατά τη διάρκεια της θητείας του 590-604 μ.Χ.
στην εργασία του Magna Moralia.
Τα αμαρτήματα ονομάζονται "θανάσιμα" γιατί σύμφωνα με την
εκκλησία μπορούν να στερήσουν τη θεία χάρη και να οδηγήσουν στην αιώνια
καταδίκη της ψυχής του ανθρώπου, εκτός αν συγχωρεθούν με την εξομολόγηση.
Σύμφωνα με την παράδοση, κάθε αμάρτημα εκπροσωπείται και από ένα δαίμονα.
Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα, ταξινομημένα κατά αύξουσα σοβαρότητα είναι:
Οκνηρία (acedia), φυγοπονία, τεμπελιά
Αλαζονεία (superbia), υπεροψία, το να θεωρεί κανείς τον εαυτό του ανώτερο
των άλλων
Λαιμαργία (gula), βουλιμία, κατάσταση στην οποία ένας άνθρωπος τρώει πολύ,
ασταμάτητα και γρήγορα
Λαγνεία (lussuria), φιληδονία, κατάσταση στην οποία ο άνθρωπος δεν ελέγχει
τις σεξουαλικές του επιθυμίες
Απληστία (avaritia), πλεονεξία, κατάσταση στην οποία ο άνθρωπος θέλει όλο
και περισσότερα.
Οργή (ira), θυμός, μνησικακία και εκδικητική συμπεριφορά
Ζηλοφθονία (invidia), φθόνος, ζήλια. Όταν κάποιος ενοχλείται με την
επιτυχία των άλλων.
Χαρακτηριστικά της αλαζονείας.
Η αλαζονεία, η των αρχαίων ύβρις, θεωρείται ένα
από τα μεγαλύτερα ελαττώματα του ανθρώπου στο πέρασμα των χρόνων. Συνήθως
σχετίζεται με την ανάληψη εξουσίας ή την απόχτηση υλικών αγαθών.
Η αλαζονεία αποτελεί μία χρόνια ψυχοπαθολογική κατάσταση, κατά την οποία το
άτομο αισθάνεται υπερβολική ανάγκη για δόξα, ταυτόχρονα με υπερβολική
αυτοπεποίθηση, αυταρέσκεια, αυτοθαυμασμό και αίσθηση μοναδικότητας.
Ο αλαζόνας βρίσκεται ψηλά στην συνείδηση του, αλλά χαμηλά στην συνείδηση
των συνανθρώπων του.
Αυτή η αλαζονική αίσθηση υποδαυλίζεται από την κολακεία που συχνά δέχονται
οι αλαζόνες καθώς και από την ψευδαίσθηση δύναμης και αλάθητου. Έτσι αυτοί οι
αλαζόνες φτάνουν στο σημείο να θεωρούν τους εαυτούς τους φορείς υψηλών ιδεών
λέγοντας ακόμη και ανοησίες χωρίς αυτοέλεγχο ή κριτική, αφού το ακροατήριο ή
ανήκει στην ίδια κατηγορία και χειροκροτεί ή προσέρχεται αναγκαστικά και έχει
λόγους να σιωπά.
Οι αλαζόνες ενδιαφέρονται μόνο για τους εαυτούς τους.
Έχουν την αίσθηση ότι τα ξέρουν όλα, πάντα αυτοί έχουν δίκιο και ποτέ δεν
φταίνε οι ίδιοι για τις αποτυχίες. Δεν ακούν τους άλλους, δε μαθαίνουν από τα
λάθη και τις αποτυχίες, δεν τους αρέσουν οι συμβουλές και οι διαφωνίες.
Θίγονται, θυμώνουν και γίνονται επιθετικοί όταν τους κάνουν κριτική. Θέλουν
συνεργάτες που να τους λένε πάντα ‘‘ναι’’ και να τους θαυμάζουν. Υποτιμούν και
αγνοούν τους περιορισμούς, τις δυσκολίες και τις ατέλειές τους, καθώς
αισθάνονται ακατανίκητοι.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να λαμβάνουν αποφάσεις που δε στηρίζονται σε
αξιόπιστες πληροφορίες και ορθολογική ανάλυση. Ουσιαστικά, χάνουν την επαφή με
την πραγματικότητα, ζουν σε γυάλινους πύργους και δεν συνειδητοποιούν τους
κινδύνους. Έτσι, οδηγούνται σε επικίνδυνες αποφάσεις και παράτολμα έργα, που
μπορεί να συνεπάγονται συμφορές. 1
Εμπιστεύονται, ανταμείβουν και
ευνοούν ανθρώπους που πάντα ‘‘συμφωνούν’’ μαζί τους, που τους «θαυμάζουν, τους
δοξάζουν, τους υπηρετούν και τους υποστηρίζουν». Είναι συναισθηματικά
απομονωμένοι και γίνονται σκληροί, επιθετικοί και διεκδικητικοί με τους άλλους,
όταν αντιλαμβάνονται ότι δεν τους υποστηρίζουν και δεν τους εμπιστεύονται.1
Η εγωπάθεια και αλαζονεία εκδηλώνεται με αίσθημα ανωτερότητας και
περιφρόνησης προς τους άλλους, τους οποίους ο αλαζόνας θεωρεί κατώτερους,
περίπου αντικείμενα που ταπεινώνει και ειρωνεύεται. Διακρίνεται για την
υπερβολική αυτοπεποίθηση, την αυταρέσκεια, τον αυτοθαυμασμό και αίσθηση μοναδικότητας και πιστεύει ότι
«δικαιούται» δόξα, αξιώματα, τιμές.
Στην αρχαία Ελλάδα, όταν κάποιος, υπερεκτιμούσε
τις ικανότητες και τις δυνάμεις του και
συμπεριφερόταν με αλαζονικό και προσβλητικό τρόπο απέναντι στους
συμπατριώτες του και στην πολιτεία, καταστρατηγώντας τους νόμους της, θεωρείτο ότι διέπραττε «ὕβριν». Προφανώς αυτός δε συναισθανόταν τα όρια του ως
άνθρωπος στον οποίο μπορούν ανά πάσα στιγμή να συμβούν απρόβλεπτες ανατροπές
και προσπαθεί να υπερβεί τη θνητή φύση του και να εξομοιωθεί με τους θεούς .
Τέτοιες συμπεριφορές πρόσβαλλαν και
εξόργιζαν πρώτα τους συνανθρώπους του, που θεωρούσαν ότι παραβιαζόταν η ηθική
τάξη και η κοινωνική ισορροπία και μετά τους θεούς που οδηγούσαν τον ὑβριστή
τελικά στην πτώση, στη συντριβή και στην καταστροφή ως θεία τιμωρία.
Η αλαζονεία έχει και άλλες παρενέργειες. Ο αλαζόνας απομονώνει ουσιαστικά
τον εαυτό του από τους συνανθρώπους του, αφού τους θεωρεί κατώτερους, με
αποτέλεσμα να βρίσκεται πολύ χαμηλά στην
συνείδηση τους.
Η αλαζονεία γίνεται πιο εμφανής όταν ο αλαζόνας
κατέχει αξίωμα, οπότε υποδαυλίζεται από την κολακεία και τον θαυμασμό και
συντηρείται από την εξουσία που κατέχει. Εκστομίζει ανοησίες χωρίς αυτοέλεγχο
νομίζοντας ότι τα ξέρει όλα, ότι έχει πάντα δίκαιο αφού το ακροατήριο
χειροκροτεί, διστάζοντας να κάμει κριτική.
Η προσγείωση .. της αλαζονείας…
Άλλα συνώνυμα της οίησης είναι η καυχησιά, ο
εγωισμός, ο κομπασμός, η κομπορρημοσύνη. Πολλές φορές η οίηση, φθάνει στα όρια
της ύβρεως. Τότε, έρχεται η πραγματικότητα και μας προσγειώνει ανώμαλα και ξαναβρίσκουμε το μέτρο που είναι η μετριοφροσύνη και η ταπεινοφροσύνη.
Αποδίδοντας την αντίληψη σχετικά με την αλαζονεία και
τις συνέπειές της, όπως τουλάχιστον παρουσιάζεται στην αρχαιότερή της μορφή, με
το σχήμα ἄτη → ὕβρις → νέμεσις → τίσις μπορούμε να πούμε ότι οι αρχαίοι πίστευαν πως
μια «ὕβρις» συνήθως προκαλούσε την επέμβαση των θεών, και κυρίως του Δία, που
έστελνε στον υβριστή την «ἄτην», δηλαδή το θόλωμα, την τύφλωση του νου. Αυτή με
τη σειρά της οδηγούσε τον υβριστή σε νέες ύβρεις, ώσπου να διαπράξει μια πολύ
μεγάλη α-νοησία, να υποπέσει σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα, το οποίο προκαλούσε την
«νέμεσιν», την οργή και εκδίκηση δηλαδή των θεών, που επέφερε την «τίσιν», δηλαδή
την τιμωρία και τη συντριβή και την καταστροφή
του.
Με την ελπίδα η ανώμαλη προσγείωση …να
μας προβληματίσει και να μας προετοιμάσει…
Βιβλιογραφία
1. http://aktines.blogspot.com/2012/09/blog-post_24.html
. του Κων.Α.Οικονόμου δασκάλου του 32ου Δ. Σχ. Λάρισας – συγγραφέα
2. https://el.wikipedia.org/wiki. Επτά
θανάσιμα αμαρτήματα
4.https://el.wikiquote.org/wiki.
Αλαζονεία
