H Ανατομία του Οργανωμένου Εγκλήματος: Δομή, Αγορές και Κοινωνικοοικονομικές Επιπτώσεις , μία σύντομη εισαγωγή στο φαινόμενο.
Το οργανωμένο έγκλημα αποτελεί ένα από τα πλέον περίπλοκα και ανθεκτικά φαινόμενα του σύγχρονου κόσμου. Δεν περιορίζεται σε αποσπασματικές εγκληματικές πράξεις, αλλά συγκροτείται ως ένα παράλληλο οικονομικό και διοικητικό σύστημα, με θεσμικά χαρακτηριστικά, ιεραρχία και στρατηγικές μακροπρόθεσμης επιβίωσης (UNODC, 2020). Η μελέτη της ανατομίας του οργανωμένου εγκλήματος καθίσταται αναγκαία για την κατανόηση των μηχανισμών που επιτρέπουν την αναπαραγωγή του και για την αξιολόγηση των επιπτώσεών του στο κοινωνικό και οικονομικό σύστημα.
Δομή και Οργάνωση
Οι εγκληματικές οργανώσεις εμφανίζουν επιχειρηματικά χαρακτηριστικά, με εσωτερική ιεραρχία, πειθαρχία και μηχανισμούς λογοδοσίας. Στην κορυφή εντοπίζεται η ηγεσία ή ένα συμβούλιο που λαμβάνει στρατηγικές αποφάσεις, ενώ τα μεσαία στελέχη αναλαμβάνουν το συντονισμό των ομάδων και τη διαμεσολάβηση με την εκτελεστική βάση (Europol, 2025a). Η χρήση βίας, η εσωτερική πειθαρχία και η επιβολή σιωπής (ομερτά) διασφαλίζουν τη σταθερότητα και την ανθεκτικότητα της δομής. Επιπλέον, η διείσδυση ειδικών επιστημόνων (λογιστών, νομικών, τεχνικών πληροφορικής) καταδεικνύει την «επαγγελματοποίηση» του εγκλήματος (UNICRI, 2021).
Ο Nicola Gratteri, Ιταλός εισαγγελέας γνωστός για τη μάχη του ενάντια στις μαφίες (‘ndrangheta κυρίως), έχει διατυπώσει πολλές σημαντικές απόψεις για το οργανωμένο έγκλημα. Παρακάτω συνοψίζω τα βασικά σημεία των απόψεων του :
1. Η διαφθορά ως προϋπόθεση για την ύπαρξη της μαφίας .
Ο Gratteri επαναλαμβάνει ότι «δεν υπάρχει μαφία χωρίς διαφθορά» (“Non c’è mafia senza corruzione”).Η μαφία δεν επιβιώνει μόνο με τη βία· χρειάζεται να εισχωρεί στο δημόσιο, οικονομικό και πολιτικό σύστημα μέσω υπόπτων, συμβούλων, προμηθευτών, λογιστών κ.ά.
2. Η μεταμόρφωση / εξέλιξη των μαφιών
Οι μαφίες δεν πυροβολούν όσο παλιά· έχουν μάθει να λειτουργούν πιο «έξυπνα»· χρησιμοποιούν κρυπτονομίσματα, τεχνολογία, ψηφιακά μέσα, σκοτεινό διαδίκτυο (dark web).
Δεν επιδιώκουν μόνο την απτή «παραβατικότητα», αλλά μια διείσδυση στους νόμιμους μηχανισμούς, ώστε η εγκληματική δραστηριότητα να είναι λιγότερο ορατή και περισσότερο νομιμοποιημένη.
3. Η μαφία ως “επιχειρηματίας” / οικονομική δύναμη
Θεωρεί ότι οι οργανώσεις αυτές λειτουργούν σαν επιχειρήσεις με πολύ σύνθετες δομές, που διαχειρίζονται μεγάλα κεφάλαια, κυρίως από παράνομες δραστηριότητες όπως το εμπόριο ναρκωτικών, αλλά και από νομιμοποίηση εσόδων.
Η ανάγκη της «δικαιολόγησης του πλούτου» είναι θεμελιώδης — δεν αρκεί να έχεις χρήματα, πρέπει να έχεις τρόπο να τα εμφυσήσεις στη νόμιμη οικονομία και να μην φαίνεται ότι προέρχονται από εγκληματικές δραστηριότητες.
4. Η σημασία της πρόληψης, της κοινωνίας και της κουλτούρας.
Ο Gratteri τονίζει ότι η καταπολέμηση της μαφίας δεν μπορεί να στηριχτεί μόνο στις διώξεις και τις συλλήψεις. Η επιρροή της κουλτούρας, η εκπαίδευση, η συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών, η ηθική στάση είναι κρίσιμες παράμετροι για την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Η λαική “συναίνεση” (consenso) προς τις μαφίες συχνά προκύπτει επειδή αυτές «δίνουν απαντήσεις» εκεί που το κράτος δεν φτάνει — στις ανάγκες των πολιτών, στην παροχή υπηρεσιών, στην προστασία κ.λπ. Αυτό το κενό πρέπει να καλυφθεί.
5. Κριτική στις πολιτικές / νομικές μεταρρυθμίσεις
Ο Gratteri υποστηρίζει ότι ορισμένες μεταρρυθμίσεις στη δικαστική διαδικασία ή στη νομοθεσία (π.χ. σχετικά με τις υποκλοπές, την καθυστέρηση των διαδικασιών) δεν βοηθούν αλλά αναστέλλουν πραγματική δράση.
Θεωρεί ότι το σύστημα δικαιοσύνης δεν είναι «αναλογικό» προς τη σημερινή εγκληματική πραγματικότητα, οι διαδικασίες είναι πολύ αργές, οι νόμοι δεν επαρκούν.
6. Η διεθνής διάσταση
Οι μαφίες δεν δρουν μόνο τοπικά ή μόνο εθνικά — υπάρχει διασυνοριακή δράση, συνεργασίες με εγκληματικά δίκτυα στο εξωτερικό, χρήση τραπεζικών συστημάτων, παγκόσμια οικονομία.
Χρειάζεται συνεργασία σε επίπεδο Ευρώπης, ενίσχυση θεσμών για την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων σε διακράτει επίπεδο.
7. Ο ρόλος της ορατότητας και της αντίστασης
Η σιωπή είναι, για τον Gratteri, μορφή συνενοχής. Πιστεύει πολύ στη δημοσιότητα, στην ενημέρωση και στην ευθύνη πολιτών και θεσμών να αντιδρούν.
Η καταγραφή και η αποκάλυψη των σχέσεων μεταξύ μαφίας / πολιτικής / οικονομίας — και η δημόσια πίεση — είναι απαραίτητες.
Αγορές, Υπηρεσίες και Προϊόντα
Το οργανωμένο έγκλημα δραστηριοποιείται σε πληθώρα αγορών, οι οποίες παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με τις συνθήκες της διεθνούς και τοπικής αγοράς:
Ναρκωτικά: Η πιο προσοδοφόρα και διεθνοποιημένη αγορά.
Εμπόριο ανθρώπων: Για σεξουαλική εκμετάλλευση ή καταναγκαστική εργασία.
Λαθρεμπόριο όπλων, καυσίμων , καπνικών και αλκοολουχων προϊόντων.
Παράνομος τζόγος και στοιχήματα.
Πειρατεία και παραποίηση προϊόντων (από λογισμικό έως βιομηχανικά προϊόντα).
Κυβερνοέγκλημα: Ηλεκτρονικές απάτες, ransomware, παράνομο εμπόριο δεδομένων (Europol, 2025b).
Οργανωμένο οικονομικό έγκλημα.
Επιπλέον, μέσω «υπηρεσιών προστασίας» και εκβιασμών, οι εγκληματικές ομάδες κατορθώνουν να ελέγχουν ολόκληρες τοπικές οικονομίες.
Κέρδη, Ξέπλυμα Χρήματος και Επανεπένδυση
Τα κέρδη του οργανωμένου εγκλήματος υπολογίζονται σε δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, με ιδιαίτερα ανησυχητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία (Europol, 2025c). Η νομιμοποίηση των εσόδων πραγματοποιείται μέσω:
Ξεπλύματος χρήματος με αξιοποίηση τραπεζών, φορολογικών παραδείσων και εικονικών επιχειρήσεων.
Επενδύσεων σε ακίνητα, έργα τέχνης ή πολυτελή αγαθά, ώστε να «ξεθωριάσει» η προέλευση των κεφαλαίων.
Διείσδυσης στη νόμιμη οικονομία, μέσω επενδύσεων σε εταιρείες και υποδομές (UNICRI, 2021).
Η διαδικασία αυτή όχι μόνο δυσχεραίνει τον εντοπισμό των παράνομων κεφαλαίων, αλλά επιτρέπει και τη συγχώνευση νόμιμων και παράνομων οικονομιών, δημιουργώντας έναν «γκρίζο χώρο» οικονομικής δραστηριότητας.
Κοινωνικές και Οικονομικές Επιπτώσεις
Το οργανωμένο έγκλημα δεν περιορίζεται σε οικονομική διάσταση, αλλά έχει ευρύτερες συνέπειες:
Κοινωνικές συνέπειες:
Καλλιέργεια κλίματος ανασφάλειας και βίας.
Διάβρωση της πολιτικής και δικαστικής λειτουργίας μέσω διαφθοράς (Council of the EU, 2025).
Περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων και εξάρτηση από παράλληλες οικονομίες.
Οικονομικές συνέπειες:
Στρέβλωση του ανταγωνισμού και ζημία στις νόμιμες επιχειρήσεις.
Απώλεια φορολογικών εσόδων και μείωση δημόσιων επενδύσεων (Pūraitė, 2020).
Δημιουργία παραοικονομίας που δυσχεραίνει τη σταθερότητα των θεσμών και την οικονομική ανάπτυξη.
Συμπεράσματα
Το οργανωμένο έγκλημα δεν αποτελεί απλώς σύνολο παράνομων πράξεων, αλλά ένα συστηματοποιημένο οικονομικό και κοινωνικό μόρφωμα που αμφισβητεί την κυριαρχία του κράτους δικαίου. Η πολυπλοκότητα της δομής του, η προσαρμοστικότητα στις νέες αγορές και η ικανότητα διείσδυσης στη νόμιμη οικονομία καθιστούν το φαινόμενο εξαιρετικά ανθεκτικό. Η μελέτη της ανατομίας του οργανωμένου εγκλήματος αποτελεί κρίσιμη βάση για την ανάπτυξη πολιτικών πρόληψης, καταστολής και θεσμικής ενίσχυσης έναντι μιας ολοένα αυξανόμενης απειλής.
Oλοκληρώνω αυτή τη μικρή εισαγωγή σε ένα τεράστιο θέμα ,το οποίο προφανώς δεν μπορεί να καλυφθεί με ένα κείμενο , με τη παρακάτω ουσιαστική τοποθέτηση του Ιταλού Εισαγγελικού λειτουργού N.Gratteri:
«Con le mafie si è scelto di convivere. Forse perché non si è mai riusciti a comprenderne appieno la pericolosità e la capacità di inquinare e deformare i rapporti sociali, politici ed economici. Da tempo le mafie, soprattutto in Italia ma anche in altre parti del mondo, alterano le regole del mercato e della democrazia, creando disuguaglianze sociali e ammorbando i territori nei quali si innervano.»
Μετάφραση: «Έχει επιλεχθεί να συνυπάρχουμε με τις μαφίες. Πιθανόν επειδή ποτέ δεν καταφέραμε να κατανοήσουμε πλήρως την επικινδυνότητά τους και την ικανότητά τους να μολύνουν και να παραμορφώνουν τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές σχέσεις. Εδώ και καιρό οι μαφίες, κυρίως στην Ιταλία αλλά και σε διάφορα μέρη του κόσμου, παραβιάζουν τους κανόνες της αγοράς και της δημοκρατίας, δημιουργούν κοινωνικές ανισότητες και δηλητηριάζουν τις περιοχές όπου εδραιώνονται.»
Αθήνα Σεπτέμβριος 2025-09-20
Γιάννης Στάθης
---
* Eργασθηκε στον χρηματοπιστωτικό τομέα σε ελληνικές και πολυεθνικές επιχειρήσεις, σε υψηλές θέσεις ευθύνης. Yπηρέτησε ως πολιτικό στέλεχος στο Υπουργείο Οικονομικών, με τομέα ευθύνης τον φορολογικό και τελωνειακό μηχανισμό. Κατά την διάρκεια της θητείας του εκπαιδεύτηκε σε θέματα οικονομικού και οργανωμένου εγκλήματος στο US DEPARTMENT OF TREASURY, στο IRS CRIMINAL INVESTIGATION καθώς και σε τελωνειακά θέματα και δράσεις κατά του λαθρεμπορίου, καθώς και στην Ιταλική οικονομική αστυνομία, GUARDIA di FINANZA.Παρακολούθησε ειδική εκπαίδευση στο Organized Crime . United Nations Office of Drugs and Crime UNODC . Κείμενά του δημοσιεύονται σε ελληνικές εφημερίδες και περιοδικά, ενώ αναλύσεις του έχουν παρουσιασθεί σε διεθνούς κύρους έντυπα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι απόφοιτος του τμήματος Εγκληματολογικών Ερευνών και ανάλυσης του Ε.Κ.Π.Α. Σήμερα είναι εκτελεστικός Αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Οικονομικών Διευθυντών . (www.giannisstathis.blogspot.com)
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Nicola Gratteri e Antonio Nicaso, Il grifone. Come la tecnologia sta cambiando il volto della 'ndrangheta, Collana Strade blu. Non fiction, Milano, Mondadori, 2023, ISBN 978-88-047-8236-0.
Nicola Gratteri e Antonio Nicaso, Fiumi d'oro. Come la 'ndrangheta investe i soldi della cocaina nell'economia legale, Collana Strade blu. Non fiction, Milano, Mondadori, 2017, ISBN 978-88-04-68359-9.
ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ.
Του Γιάννη Στάθη , Αντιπροέδρου του Συνδέσμου Ελλήνων Οικονομικών Διευθυντών *1(ΣΕΟΔΙ)
(αρθρο για το περιοδικό FINANCE PRO , 07 , Expert View
Organized Crime : Analyzing Illegal Activities, Criminal Structures, and Extra-Legal Governance
by Klaus von Lampe
Council of the EU (2025). Organised Crime: A growing threat to democracy. Brussels: European Council.
Europol (2025a). EU Serious and Organised Crime Threat Assessment (SOCTA). The Hague: Europol.
Europol (2025b). Decoding the EU’s most threatening criminal networks. The Hague: Europol.
Europol (2025c). The Other Side of the Coin: Analysis of Financial and Economic Crime. The Hague: Europol.
Pūraitė, A. (2020). Economic impact of organised crime to state security. ResearchGate.
UNICRI (2021). Organised Crime and the Legal Economy Report. Turin: UNICRI.
UNODC (2020). Organized Crime Module 6: Structural Factors. Vienna: United Nations Office on Drugs and Crime.
