Ο Ελληνικός τουρισμός αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις οι οποίες επηρεάζουν την ανάπτυξή του και απειλούν τη βιωσιμότητά του στο μέλλον. Του Γιάννη Στάθη

 

Ο Ελληνικός τουρισμός αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις οι οποίες  επηρεάζουν την ανάπτυξή του και απειλούν τη βιωσιμότητά του στο μέλλον.

Του Γιάννη Στάθη

 

Ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους πιο δυναμικούς και σημαντικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας ,  συνεισφέροντας αποφασιστικά στο ΑΕΠ και την αύξηση της απασχόλησης. Παρ' όλα αυτά, ο ελληνικός τουρισμός αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις οι οποίες επηρεάζουν την ανάπτυξή του και απειλούν τη βιωσιμότητά του στο μέλλον.

Τρεις είναι οι μεγάλες προκλήσεις για την τουριστική χρονιά, όπως σημειώνουν φορείς της αγοράς, προκειμένου η δυναμική των ελληνικών προορισμών να έχει συνέχεια: η αύξηση των εσόδων μέσω επισκεπτών υψηλότερου εισοδηματικού επιπέδου, η διατήρηση των αφίξεων όλους τους μήνες του χρόνου, και η συνέχιση των προσπαθειών για απευθείας αεροπορικές συνδέσεις με μακρινές αγορές, αλλά πολύ σημαντικές από πλευράς εισπράξεων.

 

                Η επείγουσα υιοθέτηση ενός νέου παραγωγικού μοντέλου προσανατολισμένου σε μεγαλύτερη εξωστρέφεια, με στόχο την ενίσχυση της ανάπτυξης της χώρας, πρέπει να ρίχνει βαρύτητα στη συνιστώσα του τουρισμού.

Στην εποχή μας όμως ,όπου ο ανταγωνισμός αυξάνεται αλματωδώς, ολοένα και περισσότερες χώρες προσπαθούν και εισέρχονται στην παγκόσμια τουριστική αγορά προσπαθώντας να προσελκύσουν τουρίστες, με αποτέλεσμα να είναι απαραίτητη η ανάπτυξη όχι μόνο του κλασικού τουριστικού μοντέλου αλλά και νέων μορφών τουρισμού οι οποίες  θα κεφαλαιοποιούν τον συνδυασμό «ήλιος και θάλασσα» αλλά θα προσφέρουν και κάτι περισσότερο από αυτό.

Σε αυτό το πλαίσιο των διεθνών τάσεων για την προσφορά και ζήτηση των τουριστικών υπηρεσιών, θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη η ποιοτική διαφοροποίηση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, με αξιοποίηση όλων των φυσικών και πολιτιστικών πλεονεκτημάτων της.

Αν αυτός ο στόχος επιτευχθεί, ο τουρισμός με τη σειρά του θα προσφέρει  λύσεις σε μια σειρά προβλημάτων της εποχής μας, δημιουργώντας μεγάλες επενδυτικές ευκαιρίες και νέες θέσεις εργασίας, και άρα σημαντική αύξηση του ΑΕΠ και αποτελεσματική καταπολέμηση της ανεργίας.

 

 

 

Έλλειψη σχεδιασμού, είναι μια από τις ελληνικές παθογένειες .

Η Ελλάδα είναι η χώρα στην οποία πρώτα κτίζουμε , μετά νομιμοποιούμε και στο τέλος  σχεδιάζουμε.

Ο Ελληνικός τουρισμός έχει χρόνιες πληγές, οι οποίες δυστυχώς αποτελούν  σημαντική τροχοπέδη για την περαιτέρω και πιο ορθολογική ανάπτυξή του. Ας περιγράψουμε , κατά την άποψη μας , όμως τις κύριες αδυναμίες οι οποίες εντοπίζονται σήμερα στον  ελληνικό τουρισμό:

Αναντιστοιχία στη  βαρύτητα διοικητικής δομής  και αρμοδιότητας σε συνάρτηση με  το μέγεθος συνεισφοράς στην οικονομία.  Ενώ ο κλάδος του τουρισμού συνεισφέρει το μεγαλύτερο ποσοστό στο ΑΕΠ σε σχέση με τους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας, το Υπουργείο Τουρισμού κατατάσσεται «τελευταίο» τη τάξει στην κυβερνητική ιεραρχία με αποτέλεσμα η δυνατότητα παρέμβασης να είναι εξαιρετικά περιορισμένη.

Έντονη εποχικότητα αλλά και αυξανόμενη επιρροή των μεγάλων διεθνών Tour Operators. Η εποχικότητα του ελληνικού τουρισμού αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελει μια από τις μεγαλύτερες "πληγές". O τουρισμός στην Ελλάδα είναι έντονα εποχιακός, με αποτέλεσμα να διαπιστώνεται υπερδραστηριότητα το καλοκαίρι και σχεδόν πλήρης απραξία τους υπόλοιπους και ειδικά τους χειμερινούς  μήνες. Αυτό επηρεάζει την απασχόληση, την κερδοφορία των επιχειρήσεων και την ισόρροπη τουριστική ανάπτυξη. Σχεδόν το 50% των τουριστών επισκέπτεται τη χώρα μας κατά το τρίμηνο Ιουλίου – Σεπτεμβρίου, με οτιδήποτε αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και την υγιή ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Την ίδια σχεδόν εποχή δραστηριοποιούνται και οι Tour Operators, τα συμφέροντα των οποίων, φυσικά, δεν ταυτίζονται με αυτά των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων. Εκμεταλλευόμενοι την ηγετική τους θέση, καθορίζουν τους όρους του «παιχνιδιού».

Πρέπει να αναφερθεί το γεγονός ότι η μαζική προσέλευση επισκεπτών σε σύντομο χρονικό διάστημα προκαλεί πίεση στις τοπικές υποδομές, αυξάνει τη ρύπανση και αλλοιώνει την πολιτιστική ταυτότητα των περιοχών.

Άνιση γεωγραφική κατανομή της τουριστικής δραστηριότητας. Η τουριστική προσφορά έχει συγκεντρωθεί σε συγκεκριμένες περιφέρειες της χώρας, με κύριους αποδέκτες τα νησιά και τις παραθαλάσσιες περιοχές, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν έντονο κορεσμό. Την ίδια στιγμή, άλλες περιοχές, όπως, η Ήπειρος ή Βόρεια Ελλάδα η Θράκη   και πολλά νησιά παραμένουν τουριστικά σχεδόν αναξιοποίητα. Τα υψηλότερα μερίδια εισπράξεων από τον εισερχόμενο τουρισμό σημειώνονται στις Περιφέρειες του Νοτίου Αιγαίου, στο 27% επί του συνόλου, ακολουθεί η Κρήτη με 26%, η Αττική με 19%,  τα Ιόνια Νησιά με 10% και η Κεντρική Μακεδονία με 8%. Οι  πέντε αυτές Περιφέρειες -εκ των οποίων οι τρείς αμιγώς τουριστικές- αντιπροσωπεύουν το 91% των εισπράξεων της χώρας. Η πιλοτική ανάπτυξη κλάδων όπως ο συνεδριακός και ο αθλητικός τουρισμός είναι μια προτεινόμενη λύση για βιώσιμη ανάπτυξη των περιφερειών.

 

Μη επαρκείς υποδομές σε αεροδρόμια, λιμάνια, οδικά δίκτυα , νοσοκομειακή περίθαλψη. Δυστυχώς ο ανεπαρκής αρχικός σχεδιασμός  από την εποχή της εφαρμογής του σχεδίου Marshall σε συνάρτηση με την έκρηξη του αριθμού των επισκεπτών ( ξεπέρασαν τα σαράντα εκατομμύρια 40.000.000 το 2024 )είχε σαν αποτέλεσμα την αποκάλυψη τεράστιων ελλείψεων. Αν εξαιρέσουμε ορισμένους βασικούς οδικούς άξονες, το περιφερειακό οδικό δίκτυο δεν κατατάσσεται στα ιδιαιτέρως αναπτυγμένα . Είναι λογικό ότι ο τεράστιος αριθμός επισκεπτών δοκιμάζει τις αντοχές όλων των υποδομών της χώρας

Ανεπαρκώς εκπαιδευμένο προσωπικό και έλλειψη επαγγελματισμού. Αναμφισβήτητα διαπιστώνεται έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, καθώς πολλές επιχειρήσεις δυσκολεύονται να βρουν εργαζόμενους με κατάλληλη εκπαίδευση και γλωσσομάθεια, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών. Σε ένα από τα μεγαλύτερα «αγκάθια» στην εκρηκτική πορεία που καταγράφει ο τουριστικός κλάδος τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί το ζήτημα της μεγάλης έλλειψης εργαζομένων στον τουριστικό χώρο, η οποία μάλιστα γίνεται εντονότερη πριν από την έναρξη της καλοκαιρινής σεζόν. Φέτος το νούμερο των κενών θέσεων εργασίας στον τουρισμό αγγίζει τις 60.000.

Ανεκμετάλλευτες εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Σοβαρό ζήτημα είναι η μονοκαλλιέργεια τουριστικών υπηρεσιών, καθώς η χώρα βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στο μοντέλο "ήλιος και θάλασσα", χωρίς να προωθεί επαρκώς εναλλακτικές μορφές τουρισμού όπως ο πολιτιστικός, ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός ή ο χειμερινός τουρισμός. Αυτό καθιστά τον ελληνικό τουρισμό ευάλωτο στις μεταβολές της διεθνούς ζήτησης. Περιπατητικός, γαστρονομικός, καταδυτικός, αναρριχητικός, αθλητικός, ιατρικός, ιαματικός είναι μόνο κάποια είδη τουρισμού που θα μπορούσαμε να είχαμε θέσει ήδη τις βάσεις για να τα αναδείξουμε. 

 

Τα κρούσματα αισχροκέρδειας, η συστηματική φοροδιαφυγή (η οποία μεταξύ άλλων δημιουργεί συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού), η έλλειψη σοβαρού ελεγκτικού μηχανισμού, είναι αναμφισβήτητα θέματα τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν δραστικά.

Σε συζήτηση την οποία είχαμε με έναν από τους πλέον ειδικούς του τουρισμού στη χώρα μας, τον  Δρ. Κώστα  Τσουμάνη**  πρώην  Διευθυντή του Ε.Ο.Τ και συγγραφέα στην πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου του « Η ιστορία του Ελληνικού Τουρισμού», καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι  οι λύσεις στα παραπάνω προβλήματα δεν είναι βέβαια ,ο περιορισμός  του τουρισμού αλλά η ορθολογική διαχείριση του και η συγκεκριμένες στοχεύσεις απέναντι στην «αυθόρμητη ανάπτυξη» . Έμφαση στην ποιότητα , όχι στην ποσότητα . «Πρέπει να προσελκύσουμε ποιοτικό τουρισμό» είναι η σωστή κατεύθυνση δράσης.

 Λύσεις  είναι η  πραγματική καινοτομία, η  διατήρηση της  ποιότητας του φυσικού μας τοπίου έναντι της καταστροφής του μέσω της συνεχούς οικοδόμησής του . Η  διατήρηση και περαιτέρω καλλιέργεια του πολιτισμού και της κουλτούρας. Η αντιμετώπιση  των παραπάνω προκλήσεων   απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση.

Η επένδυση σε  υποδομές, η προώθηση του βιώσιμου τουρισμού και η τουριστική  εκπαίδευση του τοπικού πληθυσμού αποτελούν αναμφισβήτητα  βασικούς πυλώνες για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η δημιουργία εναλλακτικών μορφών τουρισμού  όπως ο αγροτουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός ,ο θρησκευτικός τουρισμός , μπορούν  να συμβάλλουν στην αποσυμφόρηση των δημοφιλών προορισμών και στην ενίσχυση των τοπικών οικονομιών .

Οι τουρίστες αναζητούν αυθεντικές Ελληνικές  γεύσεις και εμπειρίες, γεγονός το οποίο αυξάνει τη ζήτηση για τοπικά αγροτικά προϊόντα. Επίσης μπορούν να λειτουργήσουν ως «πρεσβευτές» των τοπικών προϊόντων, διαφημίζοντας  τα στις χώρες τους και συμβάλλοντας  με τον τρόπο αυτό στην αύξηση της ζήτησης τους και ταυτόχρονα στην αύξηση των εξαγωγών.

 

 Η  προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και η  ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας (μουσεία, χώροι πολιτισμού κ.λπ.) πρέπει να αναδειχτούν σε προτεραιότητες  της στρατηγικής του  τουρισμού. Η ανάδειξη, με λίγα λόγια, όλων εκείνων των χαρακτηριστικών τα οποία  μας καθιστούν όσο πιο μοναδικούς γίνεται. Το ΙΝΣΕΤΕ συνιστά επίσης την προώθηση ενός πλούσιου σε βιοποικιλότητα τουρισμού για να βοηθηθεί η χρηματοδότηση για την προώθηση εναλλακτικών λύσεων από τις διακοπές στην παραλία, όπως ο αγροτουρισμός, ο γαστροτουρισμός, ο τουρισμός ευεξίας και υγείας και περιπέτειας.

Για να μπορέσει η χώρα να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά  τις προκλήσεις να προστατέψει και να διατηρήσει την ποιότητα του τουρισμού και να μπορέσει να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για περαιτέρω ανάπτυξη χρειάζεται συστηματική ερεύνα  , ανάλυση των ευρημάτων εις βάθος,  στρατηγική, σχεδιασμό και  φυσικά απρόσκοπτη εφαρμογή των αποφάσεων .Είναι προφανές ότι η επιτυχής και βιώσιμη ανάπτυξη ενός νέου ελληνικού τουριστικού προϊόντος συναρτάται με τη συνεχή εκπαίδευση και κατάρτιση όλων των εμπλεκόμενων στον τουριστικό κλάδο. Η παροχή εξειδικευμένων τουριστικών υπηρεσιών σε ειδικές κατηγορίες τουριστών, π.χ. τους τουρίστες της τρίτης ηλικίας, που είναι και οι εύρωστοι οικονομικά, μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα επιτυχίας στο παραπάνω μοντέλο.

Ευρύτερα η ανάπτυξη του τουρισμού απαιτεί σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία του διοικητικού μηχανισμού αλλά και στη νοοτροπία των πολιτών. Είναι απαραίτητο να καταπολεμηθεί η λογική του εύκολου και γρήγορου πλουτισμού, της ήσσονος προσπάθειας και της ευκαιριακής απασχόλησης με τον τουρισμό. Μόνο έτσι θα αποτραπεί η περαιτέρω διάθεση ενός τουριστικού προϊόντος χαμηλής ποιότητας και με φθίνοντα έσοδα. Ταυτόχρονα, είναι σημαντική η διασφάλιση του περιβάλλοντος κατά την υλοποίηση τουριστικών υποδομών και επενδύσεων και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουρισμού.

Είναι επίσης σημαντική η προστασία και ανάδειξη των παραδοσιακών οικισμών, η διευκόλυνση της κρουαζιέρας και η προστασία των χώρων φυσικού κάλλους. Ταυτόχρονα είναι αναγκαία και η ενίσχυση των σύγχρονων υποδομών στις συγκοινωνίες, στις επικοινωνίες και στις υπηρεσίες υγείας και η ανάγκη ολοκλήρωσης του χωροταξικού σχεδιασμού για τον τουρισμό. Η συγχρηματοδότηση των έργων υποδομής με συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την επίτευξη του στόχου αυτού. Η Αθήνα και ο Πειραιάς ως κατά κύριο λόγο πύλη εισόδου των τουριστών πρέπει να λάβουν ιδιαίτερης προσοχής.

Συνοψίζοντας την παραπάνω ανάλυση καταλήγουμε στις παρακάτω κεντρικές στρατηγικές

Η Ελληνική  πολιτεία -- κι αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο την κεντρική διοίκηση αλλά και την τοπική αυτοδιοίκηση – πρέπει, πρώτον, να επιτύχει την άριστη κατανομή των περιορισμένων δημόσιων πόρων, έτσι ώστε να αναβαθμιστούν οι υποδομές που επηρεάζουν την ποιότητα του τουριστικού προϊόντος, και, δεύτερον, να συνεχίσει να βελτιώνει το "περιβάλλον" της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να αναλάβει επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που θα αξιοποιούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας, θα σέβονται το περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά και θα ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα του προϊόντος, αφήνοντας πίσω κοντόφθαλμες πρακτικές που στηρίζονται αποκλειστικά στο βραχυπρόθεσμο κέρδος.

 

Όπως αναλύθηκε στις προηγούμενες παραγράφους , η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, οι ήπιες κλιματολογικές συνθήκες και το φυσικό κάλλος της Ελλάδας έχουν ως  αποτέλεσµα  η χώρα να συγκαταλέγεται  µεταξύ των σατανικότερων τουριστικών  προορισμών παγκοσμίως. Η περαιτέρω ανάπτυξη του  τουρισμού  µπορεί  να προσφέρει πολλαπλά οφέλη τα οποία διαχέονται σε ολόκληρη την οικονομία, στηρίζοντας τις παραγωγικές της δομές και την περιφερειακή ανάπτυξη ιδιαίτερα σε περιοχές της χώρας, όπως τις νησιωτικές, όπου οι αναπτυξιακές προοπτικές είναι µικρότερες. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει την αναγκαιότητα διερεύνησης των διακλαδικών σχέσεων και της συνεισφοράς του τουριστικού τοµέα στην εγχώρια παραγωγική δραστηριότητα.

Αν επιδιώκουμε πολλαπλά οφέλη από τον τουρισμό, η εμπειρία του επισκέπτη από την έκθεσή του στην ελληνική καθημερινότητα θα πρέπει να είναι μόνο θετική.

H αξιοποίηση του συγκριτικού πλεονεκτήματος της χώρας μας , δηλαδή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους για την παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας , αξιοποιώντας τις αλλαγές που συμβαίνουν στο παγκόσμιο στερέωμα αποτελεί μια βιώσιμη λύση , η οποία προαπαιτεί εισαγωγή καινοτομιών σε όλη την διαδικασία οργάνωσης και παραγωγής με ταυτόχρονη αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού.

Συνοψίζοντας, ο ελληνικός τουρισμός χρειάζεται έναν στρατηγικό επανασχεδιασμό που θα προωθεί την ποιότητα, τη βιωσιμότητα και τη διαφοροποίηση. Η αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων είναι αναγκαία ώστε η Ελλάδα να παραμείνει ένας ελκυστικός και ανταγωνιστικός τουριστικός προορισμός στο παγκόσμιο περιβάλλον.

Η πιο σημαντική τουριστική επένδυση για την Ελλάδα είναι , εμείς οι ίδιοι οι έλληνες πολίτες να αγαπήσουμε και να σεβαστούμε την χώρα μας.

Αθήνα Μάιος 2025

 

-Τοποθετήσεις Δρ Κώστα Τσουμάνη στις παρουσιάσεις του βιβλίου του «Η ιστορία του Ελληνικού Τουρισμού» Κέρκυρα , Αθήνα.

-INΣΕΤΕ: Η ακτινογραφία του ελληνικού τουρισμού συνολικά και για τις 13 Περιφέρειες, 2023

- Ελληνικός Τουρισμός , τουριστική φέρουσα ικανότητα, προβλήματα και  προκλήσεις.Του Γιάννη Στάθη

-Oι πληγές του Ελληνικού Τουρισμού , Διαδίκτυο

-Καθημερινή της Κυριακής.

- Έκθεση Τράπεζας της Ελλάδος.

-Reuters . 12 Ιουν 2024 — Greece needs to reduce rampant construction and protect water resources and coastal areas if it wants to maintain a healthy tourism industry.

-Πώς θα αλλάξει ο τουρισμός. Στάθης Ν. Καλύβας, Καθημερινή.